NP Interview: Ramadan Ilazi, QKSS

0
301

Marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve në Kosovë varen nga diskursi midis elitave politike, thotë Ramadan Ilazi, udhëheqës i hulumtimeve në Qendrën Kosovare për Studime të Sigurisë (QKSS) dhe ish-zëvendësministër për Integrim Evropian në Qeverinë e Kosovës.

Në një intervistë për New Perspektivën (NP), ai thotë se çdo tension mes liderëve politikë duket se përkthehet në përditshmëri në marrëdhëniet ndërkomunitare, dhe se është e qartë që pa një normalizim të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, do të jetë e vështirë që të ketë pajtim ndërmjet komuniteteve në praktikë.

Fillimisht, Ilazi i përgjigjet pyetjes në lidhje me një artikull, bashkëautor i të cilit është edhe ai, ku thuhet se vendet mike të Kosovës nuk e shohin më Serbinë si armik. Cilave vende i referoheshin konkretisht dhe a mendon se mund të ndryshohen këto qëndrime?

Ramadan Ilazi: Të them të drejtën, ky argument është parashtruar në një konferencë që unë po moderoja. Konferenca ka qenë me rregullat e Chatham House, kështu që nuk na është lejuar të citojmë personin, por një lider i shoqërisë civile në Kosovë tha se situate ka ndryshuar sepse përderisa miqtë e Kosovës nuk e shohin më si armik Serbinë, ka vështirësi në qasje. Është shumë e qartë që situata ka ndryshuar në aspektin ku shtetet e rajonit kanë nxjerrë mësime të rëndësishme nga vitet 1990 në lidhje me ndërtimin e aleancave. Është e qartë se Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por edhe vendet anëtare të Bashkimit Evropian, si Gjermania, Franca dhe ish-anëtarja e BE-së, Britania e Madhe, kanë ndryshuar qasje dhe tani e shohin Ballkanin si tërësi. Këshilla që i jepet Kosovës është që t’i ruajë këto aleanca, sepse Kosova nuk mund të ndërtojë kredibilitet apo arsyeshmëri në qasje me argumentin se të tjerët janë më destruktiv se ne. Situata tani ka ndryshuar; vendet e rajonit janë më racionale, më të vetdijshme për kontekstin ndërkombëtar. 

Nga ana tjetër, duket se në Kosovë, pa dashur të veçoj ndonjë qeveri të caktuar, mbizotëron mentaliteti që të veprohet me inercinë e viteve 1990. Ne mbajtëm të njëjtën qasje ndaj politikës së jashtme, pa investuar në aleancat strategjike dhe pa ndërtuar aleanca të reja. Megjithatë, situata ka ndryshuar. Prandaj, nuk besoj se argumenti i referohet ndonjë shteti në veçanti, por mund t’i referohet të gjithë komunitetit ndërkombëtarë demokratik në përgjithësi, i cili e sheh Ballkanin si një rajon, dhe jo si një shtet të caktuar. Duket se Serbia nuk shihet më si problematikë për rajonin, megjithëse qasja e Serbisë dhe zhvillimet e fundit në Bosnje dhe Hercegovinë me Republika Srpskën, zhvillimet në Mal të Zi, shpalosën një dinamikë që strehon potencialisht qasjen e saj destruktive. Megjithatë, në përgjithësi, këto vende nuk shihen më me të njëjtin sy si në vitet 1990 dhe prandaj Kosova duhet të jetë e vetëdijshme për këtë kontekst ntë ri dhe të shtyjë përpara agjendën e vet të integrimit euro-atlantik.

NP: Ju përmendët marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Për shumë kohë tani kjo marrëdhënie shihet si konflikt i ngrirë. Megjithatë, ekzistojnë dy lloje marrëdhëniesh: marrëdhëniet ndërmjet shteteve dhe marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve. A besoni se ky koncept vlen për marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve në Kosovë dhe sa janë gjasat që këto marrëdhënie të përmirësohen?

Ramadan Ilazi: Kjo është një pyetje shumë e mirë, pasi kam përshtypjen se marrëdhëniet ndërmjet komuniteteve në Kosovë varen nga diskursi midis elitave politike. Kjo është ajo që ne shohim në praktikë, të paktën. Çdo tension mes liderëve politikë duket se përkthehet në përditshmëri në marrëdhëniet ndërkomunitare. Është e qartë se pa një normalizim shtetëror të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, do të jetë e vështirë që të ketë pajtim ndërmjet komuniteteve në praktikë.

Konflikti i ngrirë, mendoj se është një atribut, një situatë më e dëmshme për Kosovën. Në marrëdhëniet ndërkombëtare ekziston një formulë që në një moment, mungesa e zgjidhjes është zgjidhje. Me fjalë të tjera, ne provuam gjithçka, çfarëdo që po përpiqemi të bëjmë në lidhje me veriun nuk po funksionon. Kështu që biem dakord që mungesa e zgjidhjes është një zgjidhje, e cila realisht përfaqëson çimentimin e status-quo-së dhe ngrirjen e konfliktit. Nëse i vlerësojmë marrëdhëniet nga diskursi politik, është e qartë se ne nuk kemi ndryshuar rrënjësisht perceptimet tona për njëri-tjetrin. Gjuha ende është e tillë ku të dy shtetet e shohin njëra-tjetrën si kundërshtarë të fuqishme, ndoshta edhe në nivelin e një armiku. Për Kosovën, kjo është më e prekshme, pasi ne ende po kërkojmë integrim të plotë në bashkësinë ndërkombëtare. Për shembull, fushata e Serbisë për çnjohjen e Kosovës u pa si një hap i tillë armiqësor, prandaj në nivelin të udhëheqjes politike apo të elitës politike, diskursi nuk jep shumë ndryshime. Prandaj, nëse situata shikohet duke iu referuar një diskursi të tillë, është e qartë se të dyja shtetet janë të ngrira në pozicionin e tyre përballë njëri-tjetrit.

A ka ndikim kjo? Nëse liderët ndryshojnë tonin e tyre, nëse liderët ndryshojnë diskursin e tyre, kjo do të reflektohet në komunitet. Për shembull, incidentet e fundit në veri, përpjekja e qeverisë për të zbatuar vendimin për targa dhe reagimet kanë treguar menjëherë tensione ndëretnike. Kjo pastaj u përshkua edhe në aspektet e përditshme: pati një sulm kundër një grupi serbësh në jug të Mitrovicës. Megjithatë, ajo që është interesante, në një nga diskutimet e mia të fundit, është se këto tensione ndëretnike nuk duket se ndodhin në pjesët tjera të Kosovës, si në Graçanicë, Shtërpcë, etj. Prandaj, është e qartë se perspektiva e komunitetit, çështja e integrimit është më e rëndësishme në veri. Kjo është zona problematike. Prandaj, Veriu, në aspektin e progresit, integrimit të tij në pjesën tjetër të Kosovës, mund të bëhet edhe një proces i ngrirë, nëse nuk ka ndryshim në qasjen e liderëve.

NP: A mendoni se i gjithë koncepti i pajtimit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është realist, apo konstruktiv? A nuk do të ishte më mirë të përpiqeshim të arrinim një paqe të qëndrueshme, koncept ky që mund të jetë më i lehtë për t’u kuptuar nga publiku?

Ramadan Ilazi: Kjo më kujton një hulumtim që kam bërë në lidhje me Timorin Lindor dhe Indonezinë që kanë të bëjnë me këtë sfidë, këtë tension mes paqes dhe drejtësisë. Me fjalë të tjera, këmbëngulja për drejtësi mund të nënkuptojë sakrificë të paqes. Nga ana tjetër, paqja nënkupton sakrificën e drejtësisë. Unë besoj se ka disa aspekte që duhen trajtuar, megjithatë, besoj se në fund të fundit vendimi i duhur është të vendoset një ekuilibër mes të dyjave. Kjo mund të krijojë situata ku në të ardhmen komunitetet mund të bazohen në mostrajtimin e të kaluarës, mosballafaqimin me të kaluarën, ndjenja e mungesës së drejtësisë për krimet që kanë ndodhur dhe kjo mund t’i shtyjë komunitetet të bëjnë çdo paqe të paqëndrueshme, edhe nëse arrihet. Besoj, dhe këtu pajtohem me premisën e pyetjes, se nuk mund të ketë një proces të mirëfilltë pajtimi mes komuniteteve, apo ballafaqim me të kaluarën, nëse nuk do të ketë normalizim të marrëdhënieve shtetërore dhe politike ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Prandaj, përpjekjet tona, sepse ka pasur përpjekje edhe në nivel rajonal edhe në nivel të vendit për t’u përballur me të kaluarën, përpjekje për pajtim, nuk kanë qenë shumë të suksesshme sepse perceptimet e njëjta për njëri-tjetrin, të njëjtat çështje vazhdojnë në nivelin politik, në nivelin më të lartë. Me fjalë të tjera, nëse kujtojmë slloganin “Liri, Pavarësi, Demokraci” të ish-Presidentit të Republikës së Kosovës, Ibrahim Rugova, Lirisë dhe Demokracisë mund t’i jetë dhënë një formë, por pavarësia duket se mbetet e paplotë. Serbia mbetet sfidë për ta bërë këtë pavarësi të plotë. Prandaj, ideja që Serbia vazhdon të kundërshtojë Kosovën si shtet, e ushqen këtë perceptimin që kemi të bëjmë ende me qasje armiqësore, nga këndvështrimi i shqiptarëve të Kosovës.

Në anën tjetër, komuniteti serb ballafaqohet me sfida serioze sa i përket mënyrës se si e shohin veten si pjesë e shtetit të pavarur të Kosovës. Në këtë aspekt, besoj se integrimi është rruga përpara, pas normalizimit të marrëdhënieve. Normalizimi mundëson integrimin. Kur flasim për normalizim dhe integrim, para së gjithash kemi parasysh veriun e Kosovës, sepse pjesët e tjera, edhe pse të përballur me shumë vështirësi, megjithatë kanë shënuar progres të konsiderueshëm. Nëse shkoni sot në Graçanicë, në restorantet atje, ka gjasa të shihni më shumë shqiptarë se serbë, njëjt edhe në disa pjesë në Shtërpcë. Prandaj, ka shumë progres në integrim në disa pjesë të Kosovës, por është e qartë se situata në veri është ndryshe. Është shumë më e ndjeshme dhe ka shumë më tepër potencial që të ndez konflikte. Megjithatë, normalizimi i paraprinë edhe integrimit dhe ndoshta në fund të fundit pajtimit.

NP: Në një nga intervistat e fundit, kryeministri Albin Kurti tha se në përpjekjen të realizojë objektivat e qeverisë së tij, frika e tij më e madhe është të gjejë rrugën e duhur për objektiva të tilla. A besoni se ai ka zgjedhur rrugën e duhur për dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe a keni ndonjë këshillë që mund të jepni për këtë proces?

Ramadan Ilazi: Kryeministri e ka marrë pushtetin me 50% të votave, që është një fitore historike. Ndaj kryeministri ka treguar se ka një rrugë të qartë dhe një vizion për të paktën 50% të njerëzve. Megjithatë, duhet bërë dallimi mes një gare politike dhe momentit kur ju merrni përgjegjësinë, autoritetin mbi vendin. Kam pasur një mundësi të shërbej në qeveri për rreth 2 vjet, në një pozicion shumë më të ulët, dhe nëse në atë pozicion arrita të ndiej një lloj sfide dhe presioni, mund ta imagjinoj se çfarë presioni mund të jetë mbi kryeministrin, veçanërisht në lidhje me marrëveshjen dhe dialogun me Serbinë, sepse është proces shumë i ndjeshëm për të dyja palët. Prandaj, besoj se rruga është e qartë; ka një analizë që mund të flasë për një ndryshim në kontekstin ndërkombëtar. Megjithatë, nëse i shikojmë zhvillimet në disa pjesë të BE-së, besoj se zhvillimet politike atje mund të jenë shumë më të dëmshme për Kosovën në vazhdimësi. Për shembull, nëse flasim për Francën, mundësia që një kandidat i krahut të djathtë ekstrem të marrë pushtetin tani është shumë reale dhe për këtë arsye një zhvillim i tillë për Kosovën potencialisht do të kishte pasoja shumë më serioze. Qasja për Kosovën është e qartë, rruga e Kosovës drejt integrimit euroatlantik është e qartë. Kjo na është bërë e qartë për shkak të aleancës strategjike që kemi, prandaj duhet të kemi një marrëveshje ligjërisht të detyrueshme me Serbinë. Kështu ka thënë edhe kryeministri Kurti. Ai ka thënë se marrëveshja duhet të arrihet, siç është po aq i qartë qëndrimi për Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Megjithatë, kur bëhet fjalë për këshillat, të cilat u përmenden edhe në artikullin që ju referuat në fillim, një këshillë e dhënë edhe nga miqtë tanë ndërkombëtarë, është se ne duhet të jemi aktorë racionalë.

Kjo do të thotë se ne duhet të përmbushim detyrimet ndërkombëtare që kemi marrë. Marrëveshja për asociacionin e komunave me shumicë serbe është marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar në Kuvendin e Republikës së Kosovës, ka një vendim të gjykatës kushtetuese të vitit 2015 për këtë marrëveshje, andaj rruga është e qartë: duhet themeluar Asociacioni i komunave me shumicë serbe në përputhje me vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Duhet të zbatojmë edhe vendimin e Gjykatës Kushtetuese për Manastirin e Deçanit, ose që qeveria të ndërmarrë hapa në këtë drejtim. Kosova, duke ndërmarrë hapa të tillë, mund t’i përcjellë një mesazh të qartë popullit të saj se këto hapa do të na afrojnë më shumë me Bashkimin Evropian. Ne mbetemi vendi më i izoluar në Evropë, vazhdojmë të jemi të izoluar padrejtësisht për shkak të liberalizimit të vizave. Unë gjithashtu mendoj se mesazhe më konstruktive do të mund të vinin edhe nga lidershipi në Beograd në lidhje me Kosovën. Prandaj, një hap i tillë nga ne mund të pasohet nga hapa të tjerë. Por, duket qartë se presioni mbi këtë kryeministër është shumë më i madh, që ndoshta lidhet me faktin se jemi në një kohë të ndjeshme ose nuk kemi kohë për të humbur, pasi situata mund të ndryshojë. Shpresoj se do të kemi një vendim thelbësor në këtë aspekt ku është e qartë se ky kryeministër, me 50% të votave, ka mundësi historike për të kapërcyer… jo për të kapërcyer, por ndoshta për ta zgjidhur çështjen me Serbinë në masën e mundshme, sepse kjo situatë është guralec në këpucët e të dy vendeve. Thjesht, ne nuk mund të ecim përpara pa një zgjidhje të tillë. Rruga është e qartë, tani është çështje e vullnetit të mirë dhe besimit në proces për të marrë vendimet e duhura.

(Video) NP Interview: Ramadan Ilazi, QKSS